Η πρώτη φορά που Ελληνίδες διορίστηκαν σε δημόσια υπηρεσία. Σεξιστικά υπονοούμενα και ηθικολογίες των βουλευτών στη συζήτηση του νομοσχεδίου, η επιφυλακτικότητα του τύπου και η συνέντευξη μιας από τις πρώτες υπαλλήλους 28 χρόνια μετά το διορισμό της.

Στις 20 Μαρτίου 1908, η ελληνική Βουλή γνώρισε στιγμές "δόξας" με ανταλλαγή εξαιρετικά σεξιστικών επιχειρημάτων με αφορμή ένα νομοσχέδιο, που επέτρεπε για πρώτη φορά το διορισμό γυναικών (ηλικιών από 21 έως 35 ετών) ως υπαλλήλων σε δημόσιες υπηρεσίες· όχι βέβαια σε μια οποιαδήποτε θέση, αλλά ως τηλεφωνήτριες. Το νομοσχέδιο βέβαια ψηφίστηκα και πράγματι, τρεις μήνες στις 16 Ιουνίου άρχισαν να εργάζονται οι Ελληνίδες τηλεφωνήτριες, όμως η συζήτηση στη Βουλή, καθώς και οι ανταλλαγές επιχειρημάτων μέσω του τύπου, που φυσικά ασχολήθηκε εκτενώς με το θέμα, ήταν από φαιδρές έως θλιβερά απογοητευτικές.

ΟΙ ΑΓΟΡΕΥΣΕΙΣ ΤΩΝ ΒΟΥΛΕΥΤΩΝ

Ο βουλευτής Καρδίτσας Γεώργιος Καραϊσκάκης, εγγονός του οπλαρχηγού της Επανάστασης του 21, διαμαρτυρόταν διότι "παραγκωνίζονται οι άνδρες και χειραφετούνται αι γυναίκες", ο Δημήτριος Ράλλης υποστήριζε ότι "δεν επολιτίσθημεν τόσον ώστε να ζητήσωμεν και την αρωγήν των γυναικών εις τας δημοσίους υπηρεσίας", ενώ μεγαλύτερη αίσθηση - για λάθος λόγους ωστόσο - προκάλεσε η ομιλία του βουλευτή Βασιλείου Βουδούρη εξαιτίας των σεξιστικότατων επιχειρήματων της και των γέλιων που προκάλεσε σε μια αίθουσα γεμάτη άνδρες. Σύμφωνα με το σχετικό δημοσίευμα της εφημερίδας Εμπρός, από το βήμα της Βουλής ο βουλευτής διακήρυξε:

"Κύριε Πρόεδρε, μολονότι, ως γνωστόν, είμαι θιασώτης του ωραίου φύλου. (γέλια) Ήμουν ήθελον να είπω. Εν τούτοις θα καταψηφίσω το νομοσχέδιον τούτο, διότι προβλέπω, ότι δεν θα έχη ευχάριστα αποτελέσματα. Καταστηματάρχαι τινές της οδού Ερμού εισήγαγον νεάνιδας εις τα καταστήματά των, αλλ' ηναγκάσθην, ένεκα της επιμόνου πολιορκίας των ερωτευμένων λιμοκοντόρων να τας αποπέμψουν. Η κοινωνία μας δεν είνε εις κατάστασιν ακόμη διά τοιαύτα πράγματα. Εγώ ομιλώ εκ πείρας, την οποίαν έχουν και μερικοί εκ των υπουργών... (απέραντα γέλια) Λοιπόν εγώ με την πείραν μου, την οποίαν έχει και ο κ. Πρωθυπουργός (πανδαιμόνιο από γέλια) φρονώ ότι όταν τοποθετήσητε υπάρξεις τρυφεράς και ωραίας πλησίον των σφριγώντων υπαλλήλων, θα έχωμεν πολλά δυσάρεστα αποτελέσματα. Εγώ αν πρόκηται να ψηφισθή το νομοσχέδιον, προτείνω τουλάχιστον να τροποποιηθή ούτως ώστε να μη διορίζωνται τηλεφωνήτριαι μικρότεραι των 50 ετών, διά να μη έχουν δόντια και δαγκώνουν τους νέους". (γέλια)

Παρενέβη ο κυβερνητικός βουλευτής Κωνσταντίνος Κουμουνδούρος (γιος του πρώην πρωθυπουργού Αλέξανδρου Κουμουνδούρου), ο οποίος θέλησε να πειράξει το συνάδελφό του: "Κύριε Πρόεδρε, ο κ. Βουδούρης από μαράζι τα λέγει αυτά! Εάν το νομοσχέδιον εισήγετο προ δωδεκαετίας θα ήτο ένθερμος υποστηρικτής του ο κ. Βουδούρης", για να του ανταπαντήσει εκείνος "Τώρα θα σου αποδείξω ότι είμαι ικανός και τώρα να το υποστηρίξω..."

Και η εφημερίδα Εμπρός περιέγραφε στη συνέχεια το ελαφρό σε βαθμό γελοιότητας κλίμα, που επικράτησε στην αίθουσα του Κοινοβουλίου: "Ο κ. Κουμουνδούρος μη δυνάμενος πλέον να κρατηθή από τους γέλωτας κύπτει την κεφαλήν και κρατών προ του προσώπου το μιραμπώ σπεύδει δρασκελίζων ταχέως το διάστημα να κρυβή όπισθεν του δεξιού στύλου της αιθούσης. Τούτων συμβαινόντων, βουλευταί, υπουργοί, προεξάρχοντος του κ. Θεοτόκη και θεωρεία γελούν, χειροκροτούν, ποδοκροτούν και καγχάζουν εκδιώξαντες εκ της αιθούσης όλην την ατμόσφαιραν η οποία περιβάλλει την βουλευτικήν σοβαρότητα".

Για το βουλευτή Παπαβασιλείου, ο συγχρωτισμός των δύο φύλων θα δημιουργούσε καθημερινά ερωτικά σκάνδαλα, με αποτέλεσμα να "ελαττωθή ο πληθυσμός της Ελλάδος, διότι πολλαί νεάνιδες θα κατασταθούν στείραι"!

Από την άλλη, ο Μοσχούλας τάχθηκε υπέρ του νομοσχεδίου σημειώνοντας ότι "ουδόλως παραβλάπτεται η ηθική της οικογενείας, καθόσον δι' αυτού θα κερδίζουν το ψωμί των, ατυχήσασαι νεάνιδες καλών οικογενειών, ως συμβαίνει εις τα Νοσοκομοεία, όπου, ως εις τον Ευαγγελισμόν, τηρείται η ηθική και η ευπρέπεια", προκάλεσε όμως την αντίδραση του Καραϊσκάκη, ο οποίος άφησε υπονοούμενα ότι στον Ευαγγελισμό συνέβαιναν "ανήθικα" πράγματα, τα οποία υποτίθεται ότι γνώριζε "εξ ιδίας αντιλήψεως"! Ο δε Καλογερόπουλος επιχείρησε να καθησυχάσει τους ηθικολόγους διαφωνούντες με το σκεπτικό ότι οι γυναίκες τηλεφωνήτριες "θα είνε διαρκώς απησχολημέναι και δεν θα έρχωνται εις επικοινωνίαν μετά των άλλων υπαλλήλων"!

Ν' αναφερθεί στο σημείο αυτό ότι εισηγητής της ιδέας για είσοδο των γυναικών στο Δημόσιο ήταν ο Θεόδωρος Βελλιανίτης, ο οποίος διατελούσε τότε Γενικός Διευθυντής των Ταχυδρομείων και Τηλεγράφων, και τον οποίο. η Εφημερίς των Κυριών περιέγραφε ως "ευεργέτη της εχούσης ανάγκην να εργασθή", "νεωτεριστή, αναπτυγμένο και κοσμοπολιτσμένο". Μοιράστηκε την ιδέα του με τον πρωθυπουργό Θεοτόκη, ο οποίος την αποδέχτηκε και στη συνέχεια όλα πήραν το δρόμο τους - με αντιδράσεις βέβαια, όπως είδαμε και πιο πάνω.

Δέκα χρόνια μετά, το Μάρτιο του 1918 και με αφορμή την εμφάνιση της πρώτης γυναίκας στενογράφου στη Βουλή (στη συνεδρίαση της 1ης Μαρτίου, εισήγηση του Προϋπολογισμού για το έτος 1918), σε άρθρο του στην εφημερίδα Αθήναι ο Βελλιανίτης καμάρωνε, διότι "οι διευθυνταί των υπηρεσιών είνε κατενθουσιασμένοι με την εργατικότητα των δεσποινίδων τούτων", οι οποίες άλλωστε ήταν μορφωμένες, ενώ οι περισσότερες απ' αυτές είχαν τελειώσει κάποια πανεπιστημιακή σχολή και κυρίως τη Νομική.

ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ ΣΤΟΝ ΤΥΠΟ

Ο συγγραφέας Ιωάννης Κονδυλάκης με χρονογράφημά του στην εφημερίδα Εμπρός υποστήριζε ότι με το άνοιγμα των υπηρεσιών στις γυναίκες εργαζόμενες θα αυξανόταν ο αριθμός των θεσιθηρών, ώστε "θα προσθέση εις τα πρατήρια της συναλλαγής και άλλα είδη ανταλλαγμάτων".

Για κίνδυνο "απαρχής νέων σκανδάλων" έκανε λόγος και ο χρονογράφος του Σκριπ, που πάντως έβλεπε ως θετικό το ότι με το διορισμό τηλεφωνητριών θα πραγματοποιούνταν πιο ευγενικές τηλεφωνικές επικοινωνίες. ("Μόνη η ιδέα ότι ο τηλεφωνών θα έχη απέναντί του τρυφεράν και ωραίαν ύπαρξιν, τον καθιστά πολύ ευγενέστερον και κατευνάζει τα νεύρα, τα οποία πρέπει να είνε πολύ αναίσθητα διά να μη εξεγερίωνται με την σημερινήν τηλεφωνικήν επικοινωνίαν. Αι αντεγκλήσεις και αι ύβρεις, τας οποίας διαββιάζει σήμερον το ηλεκτρικόν ρεύμα, θα παύσουν, και η ψυχρά λέξις "κέντρον" θ' αντικατασταθή με την ποιητικήν "δεσποινίς".)

"Ευτυχώς, ημείς οι Έλληνες είμεθα έτι απηλλαγμένοι του ανδρεικέλου τούτου, το οποίον οι Φράγκοι καλούσι γυναίκα χειραφετημένην ή χειράφετον" σημείωνε κύριο άρθρο της εφημερίδας Καιροί, που εκτιμούσε ότι "η διεφθαρμένη της πολιτικής ατμόσφαιρα θα εξαχρειώση δυστυχή πλάσματα και από δημοσίου γραφείου ασφαλώς δεν θα εξέρχεται καλή και αγαθή και έντιμος οικοδέσποινα"!

Δεν έλειπαν και κάποια σαχλά... ανέκδοτα, όπως αυτό που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Ελλάς:
Μια τηλεφωνήτρια επιστρέφει εις την μητέρα της βαρυτέρα κατά τρεις οκάδας.
- Πωπώ!... παιδί μου, τι ντροπή είναι αυτή;
- Επήρα αύξησιν, μητέρα.

Ακόμη και η προοδευτικότερων αντιλήψεων Πατρίς, που παραδεχόταν ότι "η συζήτησις, η γενομένη εις την Βουλήν [..] απέδειξεν ότι είμεθα ολίγον, ή μάλλον πολύ οπισθοδρομικοί" και γενικά υποστήριζε το ψηφισθέν νομοσχέδιο με το ρητορικό ερώτημα "Διατί τάχα αναγνωρίζομεν τας γυναίκας καταλλήλους διά νοσοκόμους ή μοδίστας ή διδασκαλίσσας και ακαταλλήλους δι' άλλας υπηρεσίας και επαγγέλματα;", μετρίαζε την προοδευτικότητά της με αναφορές όπως "Βεβαίως δεν λέγομεν να διορισθούν γυναίκες εις τα τελωνεία ή εις τα δικαστήρια ή εις τα υπουργεία"!

Ο δε χρονογράφος του Χρόνου αναρωτιόταν "Έχει, σας παρακαλώ, τίποτε ιδιαιτέρους λόγους η διαφθορά να στήση ενέδραν κατά της γυναικός εις το Τηλεφωνείον; Αυτό θα ημπορούσε να λεχθή εάν τώρα πρώτην φοράν επρόκειτο να βγη η γυναίκα από το σπίτι της. Αλλά διά την γυναίκα την σημερινήν το σπίτι είνε ό,τι και διά τον άνδρα. Έχουν εις αυτό τα έπιπλά των, την γάταν των, τα παιδιά των. Και μόνον η γυναίκα δεν υπάρχει". Και παρότι αποφαινόταν ότι "Είνε τόσον ωραίον να κουβεντιάζης με μίαν γυναίκα, την οποίαν δεν βλέπεις. Έχει την ποίησιν του μυστηρίου", κρατούσε μία μόνη επιφύλαξη - ειδικά για το επάγγελμα των τηλεφωνητριών: "Είνε αδύνατον να πιστεύση κανείς, ότι ένα γυναικείον αυτί δίπλα εις μίαν κουβένταν δεν θα έχη την περιέργειαν να τα ακούση όλα...".

Σαφέστατα υπέρ του νόμου, η Καλιρρόη Παρρέν έγραφε στην Εφημερίδα των Κυριών ότι "η Ελλάς δεν θα ορθοποδήση και δεν θα προαχθή, εφόσον αφίνει υπό την σκιάν και ανεκμετάλλευτον το ήμισυ ακριβώς και το καλλίτερον μέρος του πληθυσμού της". Βέβαια, τρεις μήνες μετά, ενόψει και του διορισμού των πρώτων τηλεφωνητριών, η Παρρέν έκανε λόγο για ένα νόμο "ανεφαρμόσιμο και άχρηστο", "άνομο ή μάλλον παράνομο, αφού στηρίζεται εις την αδικίαν και εις την ανισότητα", καθώς "δεν αρκεί ότι ώρισαν δίπλωμα διδασκαλικόν, ενώ δεν χρειάζεται διά το έργον της τηλεφωνητρίας τίποτε άλλοπαρά να ακούη και να προσέχη εις ό,τι της λέγουν, δεν αρκεί ότι απέκλεισαν την έγγαμον γυναίκα, η οποία επί τέλους ειμπορούσε να συνεργάζεται με τον τηλεγραφητήν και ταχυδρομικόν σύζυγον, αλλά ώρισαν και μισθοδοσίαν εξευτελιστικήν, κατωτέραν ακόμη και ενός καλού υπηρέτου", ώστε τελικά ήταν μικρό το ενδιαφέρον που φέρονταν να είχαν επιδείξει οι γυναίκες της εποχής για τις προκηρυχθείσες θέσεις.

Η "ΠΡΩΤΗ" ΕΛΛΗΝΙΔΑ ΥΠΑΛΛΗΛΟΣ

Το Φεβρουάριο του 1936, η εφημερίδα Ακρόπολις φιλοξενούσε συνέντευξη με την "πρώτη γυναίκα που εργάσθηκε ως υπάλληλος στην Ελλάδα". Αυτή ήταν η Χρυσάνθη Χρυσή. Στην πραγματικότητα, βέβαια, δεν ήταν ακριβώς η πρώτη, αλλά μια από τις πρώτες εν Ελλάδι γυναίκες υπαλλήλους, οι οποίες ξεκίνησαν να δουλεύουν ως τηλεφωνήτριες σε διάφορες υπηρεσίες του ελληνικού Δημοσίου από τις 16 Ιουνίου 1908. Η Χρυσάνθη Χρυσή ήταν, θα μπορούσαμε να πούμε, η πρώτη γυναίκα που διορίστηκε στην Τράπεζα Αθηνών.

Στη συνέντευξή αυτή του 1936, έχοντας πλέον συμπληρώσει 28 χρόνια εργασίας ως τηλεφωνήτρια στην Τράπεζα, η ίδια εκτιμούσε ότι χρωστούσε το διορισμό της στον προστάτη της, άγιο Φανούριο: "Τον είδα την παραμονή που διορίστηκα. Ήταν ένα όνειρο ολοφάνερο που εξηγήθηκε το άλλο πρωί κιόλας... Είδα στον ύπνο μου ένα νέο, ψηλό, ωραίο με μια λευκή χλαμύδα στους ώμους, που κρατούσε ένα μεγάλο λοστάρι στα χέρια του. Το λοστάρι αυτό το έβαλε κάτω από το μέρος που στεκόμουν και με σήκωσε ψηλά, ψηλά... Ξύπνησα και την άλλη μέρα, πρωί-πρωί, μου έφεραν το διορισμό μου".

Ο άγιος Φανούρης, άλλωστε, είχε προαναγγείλει στη Χρυσή, όπως η ίδια ισχυριζόταν, και τον επαναδιορισμό της στην Τράπεζα, από την οποία είχε απολυθεί πρόσκαιρα το 1921 μαζί με περίπου εξήντα συναδέλφους, επειδή απεργούσαν.

Όσον αφορά τις πρώτες ημέρες της στη δουλειά, η Χρυσάνθη Χρυσή θυμόταν ότι μέσα σε δυο μέρες έμαθε πώς να χειρίζεται το τηλεφωνικό μηχάνημα, παρότι "Ως εκείνη τη στιγμή δεν είχα ούτε εγγίσει το τηλέφωνο. Αλλ' όταν αποφασίζει κανείς κάτι, πρέπει να το φέρνει το συντομότερο εις πέρας. Μου φαίνεται ότι δεν θα κατόρθωνα να μάθω ποτέ τη λειτουργία του τηλεφωνικού μηχανήματος, αν δεν τη μάθαινα μέσα σ' αυτές τις δυο μέρες".

Πώς όμως την είχαν υποδεχτεί οι άλλοι υπάλληλοι στην Τράπεζα; "Στην αρχή με κοίταζαν κι αυτοί σαν περίεργο φαινόμενο. Αλλ' έπειτα άρχισα να βρίσκω στο γραφείο μου ένα σωρό ποιήματα, που με διασκέδαζαν πολύ". Ένα τετράστιχο άνδρα συναδέλφου της, πήγαινε κάπως έτσι:

Όλοι σε λένε μέλισσα,

μα συ είσαι μια σφήκα,

έχεις της σφήκας το κεντρί

της μέλισσας τη γλύκα.

Ωστόσο, η Χρυσή, που δήλωνε θρήσκα και η οποία έμεινε ανύπαντρη σ' όλη της την ζωή, δεν έδινε αφορμές για σχόλια σε μια εποχή που θεωρείτο "έγκλημα" η ανταλλαγή ακόμη κι ενός βλέμματος ανάμεσα σ' έναν άνδρα και μια γυναίκα. "Δυο-τρεις φορές το χρόνο, τα Χριστούγεννα, το Νέο Έτος, το Πάσχα, οι συνάδελφοί μου έρχονταν στο σπίτι μου, διασκεδάζαμε ως τις επτά το βράδυ, αλλ' από την ώρα αυτή η πόρτα έκλεινε. Η μητέρα μου ήταν πολύ αυστηρή. Ωστόσο, βγήκαμε ένα βράδυ με μερικούς συναδέλφους από την Τράπεζα... Με παρεκάλεσαν να πάμε να αγοράσουμε ένα άλμπουμ και ανεβήκαμε έως την πλατεία Συντάγματος. Μετά την αγορά, μια που είχαμε ανεβεί έως εκεί, ένας από τους συναδέλφους πρότεινε να πάρουμε μια μπύρα. Αναγκάστηκα να δεχτώ. Αλλ' αυτό έγινε στο πόδι σχεδόν... Έφυγα έπειτα τρέχοντας, γιατί είχα κιόλας αργήσει και φοβόμουν ότι θα με κατσάδιαζε η μητέρα μου".

Κι επειδή διαχρονικά οι άνθρωποι τείνουν να πιστεύουν ότι τα καλύτερα χρόνια ήταν τα... περασμένα, στη συνέντευξή της άφηνε αιχμές για τις νεότερες γυναίκες υπαλλήλους. "Η σημερινή γυναίκα (σ.σ. του 1936, για να μην ξεχνιόμαστε...) και πιο πολύ εκείνη που εργάζεται στα γραφεία, δεν έχει πια τη σεμνότητα και την αξιοπρέπεια που αποτελούσε το στόλισμα της γυναίκας σε παλιότερες εποχές.. Δε σκέπτεται τίποτε άλλο, εκτός από τα λούσα και τις διασκεδάσεις... Αυτή είναι, βλέπετε, η εξέλιξη...".


Σχετικά θέματα:
-- Ελληνίδες που πρωτοπόρησαν: Οι πρώτες φωτογράφοι, η πρώτη βιομήχανος, η πρώτη μαέστρος και οι πρώτες εκφωνήτριες ραδιοφώνου
-- Η ταραχώδης πρώτη διάλεξη της πρώτης γυναίκας υφηγήτριας σε ελληνικό πανεπιστήμιο στις 24 Νοεμβρίου 1908
-- Η πρώτη Ελληνίδα καθηγήτρια στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση
-- Η πρώτη γυναίκα φοιτήτρια σε ελληνικό πανεπιστήμιο.
-- Η πρώτη Ελληνίδα που ανέβηκε σε αεροπλάνο!
-- Ποιες ήταν οι πρώτες Ελληνίδες πυγμάχοι
-- Το πρώτο φύλλο της Εφημερίδας των Κυριών, της πρώτης ελληνικής, γυναικείας εφημερίδας