Ποια ήταν η «Ξανθούλα», που έγινε ποίημα από το Διονύσιο Σολωμό;

 Ένα από τα πιο γνωστά ποιήματα του Διονύσιου Σολωμού, ένα από τα πρώτα ποιήματα που μαθαίνουμε στο σχολείο και που μάλιστα μένει χαραγμένο στη μνήμη μας για πάντα, είναι η περίφημη «Ξανθούλα»: Την είδα την Ξανθούλα/ την είδα ψες αργά/ που εμπήκε στη βαρκούλα/ να πάει στην ξενιτιά.

Ποια ήταν όμως αυτή η ξανθούλα, ο αποχαιρετισμός της οποίας έκανε τόσο μεγάλη εντύπωση στον ποιητή, ώστε την απαθανάτισε με τους στίχους του;

Δύο είναι οι εκδοχές, οι οποίες συμπίπτουν ως προς ένα κρίσιμο στοιχείο: το κορίτσι που συγκίνησε το Δ. Σολωμό ήταν κόρη ενός Χιώτη, του Ζαννή Μαυρογορδάτου ή Μαυροκορδάτου, ο οποίος μετά την καταστροφή της Χίου το 1822 βρέθηκε με την οικογένειά του στη Ζάκυνθο ως ενδιάμεσο σταθμό με τελικό προορισμό το Λιβόρνο της Ιταλίας. Από κει και πέρα, υπάρχει διαφωνία ως προς το ποια ήταν η ξανθή κόρη του Μαυρογορδάτου που ενέπνευσε τον ποιητή, η Μαριγώ ή η Αικατερίνη, οι οποίες αμφότερες παντρεύτηκαν κάποιον... Ράλλη!

Επικαλούμενος διάφορες μαρτυρίες, στο βιογραφικό σημείωμα που έγραψε για τον Εμμανουήλ Ροΐδη και τυπώθηκε το 1911, ο Α. Μ. Ανδρεάδης αναφέρει ότι η ηρωίδα του ποιήματος ήταν η γεννημένη το 1810 Μαριγώ Μαυρογορδάτου, η οποία αργότερα παντρεύτηκε στο Λονδίνο τον Ευστράτιο (Στρατή) Ράλλη, έναν από τους ιδρυτές του αγγλικού εμπορικού οίκου «Rallis Bros», που είχε παρουσία μέχρι το 1961. Τρισέγγονος του Στρατή και της Μαριγώς είναι ο γεννημένος το 1946 σερ Ντέιβιντ Τσαρλς Ράλλη, τέταρτος βαρονέτος, ο οποίος έχει ένα γιο, τον (κατάξανθο) Φίλιπ Ντέιβιντ Νιλ Ράλλη, από τον οποίο έχει αποκτήσει και δύο εγγόνια!

Ωστόσο, σε μια υποσημείωση στο βιβλίο του, ο Α. Μ. Ανδρεάδης μνημόνευσε και μια πληροφορία της τελευταίας στιγμής, για την οποία διαβάζουμε περισσότερα στο φιλολογικό περιοδικό Παναθήναια το Φεβρουάριο του 1912 (τεύχος της 29.02.1912). Σύμφωνα με αυτήν την εκδοχή, όπως παρατίθεται από τον Δ. Π. Πετροκόκκινο, η ξανθούλα στην προκυμαία της Ζακύνθου ήταν όχι η Μαριγώ, αλλά η εξάχρονη Αικατερίνη Μαυρογορδάτου, η οποία το 1834 παντρεύτηκε στην Τεργέστη τον Αντώνιο Ράλλη, που όμως δεν φαίνεται να είχε κάποια άμεση συγγένεια με τους Ράλληδες του Λονδίνου.

Εδώ πρέπει ν’ αναφερθεί παρενθετικά ότι οι οικογένειες Μαυρογορδάτου και Ροΐδη ήταν συγγενικές, καθώς ο πατέρας  του Ζαννή είχε παντρευτεί τη Μαρία Δ. Ροΐδου, ώστε τα δυο κορίτσια που διεκδικούν τον τίτλο της «Ξανθούλας» ήταν δεύτερες ξαδέρφες του λογοτέχνη Εμμ. Ροΐδη.

Επιστρέφοντας στο ζήτημα που μας απασχολεί στο παρόν δημοσίευμα, το πρόβλημα εν προκειμένω είναι ότι ο Δ. Π. Πετροκόκκινος επικαλείται ως πηγή το γιό της Αικατερίνης, τον οποίο ονομάζει Ιωάννη Α. Ράλλη, αποθανόντα στην Ινδία. Ωστόσο, σύμφωνα με το γενεαλογικό δέντρο της Αικατερίνης (https://www.wikitree.com/wiki/Μαυροκορδάτου-26), ο γιος της ονομαζόταν Θεόδωρος Ράλλης και πέθανε το 1890 στη Μασσαλία. Αντίθετα, η Μαριγώ είχε ένα γιο ονόματι John (ή Ιωάννη στα ελληνικά), ο οποίος είχε ιδρύσει παράρτημα της «Rallis Bros» στην Καλκούτα της Ινδίας, αλλά αυτός πέθανε στο Λονδίνο το 1879 σε ηλικία μόλις 45 ετών!

Ο Δ. Π. Πετροκόκκινος, σίγουρος ότι βρήκε την «Ξανθούλα» στο πρόσωπο της Αικατερίνης Μαυρογορδάτου Ράλλη, παραθέτει και μια εικόνα της, παραχωρηθείσα από το αρχείο της οικογένειας. Ώστε έτσι έμοιαζε σε μεγάλη ηλικία η περιβόητη «Ξανθούλα» του Διονύσιου Σολωμού –ή έστω η αδερφή της!

Για να θυμηθούμε όμως λίγο και το ποίημα του εθνικού μας ποιητή, αν τυχόν κάποιος δεν το θυμάται ολόκληρο:

Την είδα την Ξανθούλα,

Την είδα ψες αργά,

Που εμπήκε στη βαρκούλα

Να πάει στην ξενιτιά.

 

Εφούσκωνε τ’ αέρι

Λευκότατα πανιά,

Ωσάν το περιστέρι

Που απλώνει τα φτερά.

 

Εστέκονταν οι φίλοι

Με λύπη, με χαρά,

Και αυτή με το μαντίλι

Τους αποχαιρετά.

 

Και το χαιρετισμό της

Εστάθηκα να ιδώ,

Ώσπου η πολλή μακρότης

Μου το ’κρυψε και αυτό.

 

Σ’ ολίγο, σ’ ολιγάκι

Δεν ήξερα να πω

Αν έβλεπα πανάκι

Ή του πελάγου αφρό·

 

Και αφού πανί, μαντίλι

Εχάθη στο νερό,

Εδάκρυσαν οι φίλοι,

Εδάκρυσα κι εγώ.