Αριστείδης Φουτρίδης: Ο Έλληνας από την Ικαρία που γνώρισε στους Αμερικανούς τον Παλαμά και την ελληνική λογοτεχνία. Η εξομολόγησή του για την αιτία της κακοδαιμονίας των Ελλήνων: "Διαβάζουμε ελάχιστα, μιλάμε πολύ".

Αν κάποια στιγμή επισκεφτείτε τον Εύδηλο της Ικαρίας, θα διαπιστώσετε ότι το Λύκειο της περιοχής ονομάζεται "Αριστείδης Φουτρίδης" προς τιμή ενός τέκνου της περιοχής, που σε μικρή ηλικία - στις αρχές του 20ου αιώνα - μετανάστευσε στην Αμερική, όπου διέπρεψε τόσο κατά τις σπουδές του στο Χάρβαρντ όσο και με το πολύπλευρο έργο του στη συνέχεια, εξοικειώνοντας τους Αμερικανούς (και όχι μόνο) με τη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία. Ήταν ο πρώτος που μετέφρασε ποιήματα του Παλαμά στα αγγλικά, ενώ και ο ίδιος εξέδωσε δική του ποιητική συλλογή γνωρίζοντας τα θετικά σχόλια των κριτικών. Ήταν η πιο γνωστή φυσιογνωμία της ελληνοαμερικανικής κοινότητας των αρχών του 20ου αιώνα, μέχρι που το νήμα της ζωής του διακόπηκε απροσδόκητα και πρόωρα τον Αύγουστο του 1923 και ενώ το μέλλον του προοιωνιζόταν ακόμη πιο λαμπρό. Αυτό που επιχειρώ είναι ένα σύντομο, μάλλον γενικό αφιέρωμα για ένα σημαντικό εκπρόσωπο του Ελληνισμού του περασμένου αιώνα, η μνήμη του οποίου ωστόσο έχει μάλλον ξεχαστεί πέραν της ιδιαίτερης πατρίδας του, της Ικαρίας.

Γεννήθηκε στην Ικαρία στις 17 Απριλίου 1887. Γονείς του ήταν ο Ευάγγελος Φουτρίδης και η Ασπασία Πουλιανού. Δεν ήταν ο μοναδικός γόνος της οικογένειας που μετανάστευσε στην άλλη μεριά του Ατλαντικού. Την αρχή έκανε ο Μιχάλης (1881-1944), ο οποίος έφτασε στην Καλιφόρνια το 1905, σπούδασε στο Ινστιτούτο Kellburg του Σικάγο και εργάστηκε ως χειροπράκτης.

Θα ακολουθούσε ο Στέφανος (1891-1946), ο οποίος αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο του Γέιλ το 1917 και το 1923 χειροτονήθηκε ιερέας. Ο Στέφανος Φουτρίδης ήταν ένας από τους δύο μονάχα Έλληνες ιερείς που μιλούσαν άνετα την αγγλική γλώσσα εκείνη την εποχή και μάλιστα εισήγαγε τη χρήση της αγγλικής γλώσσας στην κυριακάτικη λειτουργία και στο κατηχητικό σχολείο της εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου στο Σιάτλ. Μάλιστα, ο πατέρας Στέφανος επικρίθηκε έντονα για το νεωτερισμό του αυτόν και το 1939 αποπέμεφθηκε, κάτι που οδήγησε στην ίδρυση της Ελληνορθόδοξης Εκκλησίας της Αναλήψεως στο Σιάτλ.

Στο μεταξύ, το 1925 έφτασε στις ΗΠΑ και ο μεγαλύτερος από τα τέσσερα αδέρφια Φουτρίδη, ο Νείλος (1868-1933), ο οποίος ήταν ήδη ιερέας. Αντίθετα, δεν υπάρχει κάποια ένδειξη ότι το παράδειγμα των τεσσάρων (δηλ. τη μετανάστευση) ακολούθησαν οι δύο κόρες της οικογένειας Φουτρίδη.

Όσον αφορά τον Αριστείδη, βρέθηκε στις ΗΠΑ το 1906 και φοίτησε στο Mt. Hermon School προετοιμαζόμενος για να σπουδάσει στο πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, όπως και συνέβη το 1908. Από το Χάρβαντ αποφοίτησε το 1911. Με έξοδα του πανεπιστημίου στάλθηκε για ένα χρόνο στην Ευρώπη για συμπλήρωση των σπουδών του.

Κέρδισε πολλά βραβεία ως φοιτητής. Μεταξύ άλλων, όταν βρισκόταν στο πτυχίο, του απονεμήθηκε το βραβείο Bowdom αξίας 200 δολαρίων, ενώ το Μάιο του 1910 του είχε απονεμηθεί το βραβείο Susan Anthony Potter Prize αξίας 50 δολαρίων για το "καλύτερο δοκίμιο στο αντικείμενο της συγκριτικής λογοτεχνίας την εποχή του Μεσαίωνα ή της Αναγέννησης", θέμα του οποίου ήταν το έπος του Βασιλείου Διγενή Ακρίτα.

Δευτερεύουσα σημασίας λεπτομέρεια το ότι υπήρξε μέλος της αδερφότητας ΦΒΚ, ενώ ίδρυσε μια από τις πρώτες οργανώσεις Ελλήνων φοιτητών στις Ηνωμένες Πολιτείες (Helikon, 1911-1918).

Το ξέσπασμα του πρώτου παγκοσμίου πολέμου τον βρήκε στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στο όρος Ταΰγετος. Από περιγραφή του στα πλαίσια Έκθεσης για τη σύγχρονη Ελλάδα, που πραγματοποιήθηκε στη Νέα Υόρκη το Φεβρουάριο-Μάρτιο του 1920: "Ανέβαινα το βουνό τον Ιούλιο του 1914 και μόλις κατέβηκα, συνάντησα ένα βοσκό μ' ένα κοπάδι κατσίκες. Με χαιρέτισε και φώναξε ότι είχε ξεσπάσει πόλεμος στην Ευρώπη. Πήγα βιαστικά στην Αθήνα, νομίζοντας ότι η Ελλάδα σύντομα θα συμμετείχε στον πόλεμο, όμως υπήρχαν καθυστερήσεις, έτσι επέστρεψα [στις ΗΠΑ]". Όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες εισήλθαν στον πόλεμο, κατατάχθηκε (Αύγουστος 1917 - Αύγουστος 1919) και πήρε τον τίτλο του αξιωματικού.

Το 1915 τελείωσε το διδακτορικό του στη Φιλοσοφία (στο Χάρβαρντ). Στις 21 Μαΐου 1916, η εφημερίδα Boston Herald έγραψε ότι "ο Αριστείδης Ε. Φουτρίδης είναι ένας από τους μεγάλους ποιητές του μέλλοντος".

Το Μάιο του 1917, ο Φουτρίδης ήταν πρόεδρος οργάνωσης Βενιζελικών της Βοστόνης, η οποία εξέδωσε μανιφέστο ζητώντας από τον αμερικανό πρόεδρο και το αμερικανικό Κογκρέσο την "άμεση αναγνώριση" της κυβέρνησης που είχε συγκροτήσει ο Ελευθέριος Βενιζέλος στη Θεσσαλονίκη το Σεπτέμβριο του 1916, όταν ο Εθνικός Διχασμός είχε φτάσει στο αποκορύφωμά του.

Εργάστηκε ως καθηγητής Ελληνικών και Λατινικών στο Χάρβαρντ από το 1915 έως το 1917. Το 1921 επανήλθε στο Χάρβαρντ, όμως την ίδια χρονιά πήγε στο Γέιλ, όπου δίδασκε μέχρι το θάνατό του.

Την 1η Οκτωβρίου 1919 ορίστηκε καθηγητής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ήταν μέλος της Ελληνικής Επιτροπής, που επισκεπτόταν αμερικανικά σχολεία, κολέγια και πανεπιστήμια με σκοπό τη συλλογή στοιχείων σχετικά με τις αμερικανικές εκπαιδευτικές μεθόδους και την κοινοποίησή τους στην ελληνική κυβέρνηση. Παραιτήθηκε και από τις δύο θέσεις μετά την ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές του Νοεμβρίου 1920.

Ήταν ο άνθρωπος που έκανε τον Κωστή Παλαμά γνωστό στους αγγλοσάξωνες, καθώς ήταν ο πρώτος που μετέφρασε ποιήματα του σπουδαίου ποιητή στην αγγλική γλώσσα το Δεκέμβριο του 1919. Ο Φουτρίδης μετέφρασε ένα μεγάλο μέρος της ποιητικής συλλογής "Ασάλευτη Ζωή", στην οποία προσέθεσε εβδομήντα σελίδες ως εισαγωγή, προκειμένου οι Αμερικανοί να γνωρίσουν το γενικότερο έργο του Παλαμά, τον οποίο ο Φουτρίδης παραδεχόταν ότι -  όπως και πολλοί Έλληνες της εποχής - παλιότερα... μισούσε θεωρώντας τον "προδότη κάθε τι μεγάλου και ένδοξου που είχε να επιδείξει η ελληνική πνευματική παράδοση", λόγω της στάσης που είχε κρατήσει ο Παλαμάς υπέρ της δημοτικής κατά τη διάρκεια των Ευαγγελικών του 1901, όταν η διαμάχη γύρω από το γλωσσικό ζήτημα έφτασε στο αποκορύφωμά της με 8 νεκρούς και 60 τραυματίες. (Αναφορά σε δημοσίευμα της εφημερίδας The Sun of New York τον Ιανουάριο του 1920, που έφερε την υπογραφή του Benjamin De Casseres).

Είχε προηγηθεί δυο χρόνια νωρίτερα η έκδοση προσωπικής ποιητικής συλλογής του Φουτρίδη με τίτλο "Lights Of Dawn". Αργότερα, θα προχωρούσε στην έκδοση κειμένων Ελλήνων λογοτεχνών μεταφρασμένων στα αγγλικά.

Στις 9 Απριλίου 1921 παντρεύτηκε την Μάργκαρετ Γκάρισον, με την οποία είχε αρραβωνιαστεί τον Οκτώβριο του 1920. Μετά το θάνατό του, η σύζυγός του δώρισε μέρος της προσωπικής του βιβλιοθήκης στη Βιβλιοθήκη του Χάρβαρντ, ενώ χρηματοδότησε υποτροφίες στη μνήμη του.

Πέθανε στο Μέιν στις 26 Αυγούστου 1923 από εγκεφαλική συμφόρηση σε ηλικία μόλις 36 ετών. Σε αφιέρωμα της εφημερίδας Cambridge Tribune, ο Αριστείδης Φουτρίδης περιγραφόταν ως "ίσως ο πιο γνωστός απ' όλους τους Αμερικανούς ελληνικής καταγωγής", ο οποίος "ενδιαφερόταν έντονα να φέρει πιο κοντά τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ελλάδα [..] να; μεταφράσει τις παραδόσεις και την ψυχή του ενός στον άλλο", ενώ ο ξαφνικός του θάνατος "διέκοψε μια καριέρα που περιείχε αξιοσημείωτα κατορθώματα και ακόμη μεγαλύτερη υπόσχεση για το μέλλον".

Ο δε Σοφοκλής Δαδάκης, ένα από τα επιφανή μέλη της ελληνοαμερικανικής κοινότητας εκείνη την εποχή, θυμόταν την εξαιρετικά εύστοχη παρατήρηση του Φουτρίδη στην πρόσκληση που του είχε απευθύνει ο Δαδάκης ως πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης, προκειμένου να συμμετάσχει σε μια φιλολογική διάλεξη στο αναγνωστήριο της Ενώσεως, για την οποία όμως θα έμπαινε εισιτήριο. Ο Φουτρίδης, λοιπόν, του απάντησε (σ.σ. δεν τηρείται η καθαρεύουσα του γραπτού κειμένου, την οποία πολύ αμφιβάλλω αν χρησιμοποιούσε ο Φουτρίδης στον προφορικό του λόγο):
"Γιατρέ, ξέρω ότι ο Ελληνισμός τα παρεξηγεί αυτά και ίσως να υποτεθεί ότι εγώ θα συμμετάσχω των εισπράξεων, εν τούτοις όμως, επειδή μου λέγεις ότι η διατήρηση του Αναγνωστηρίου απαιτεί έξοδα, δέχομαι να κάνω τη διάλεξη. Αν και ένας μόνο Έλληνας, έστω και μισή ώρα την ημέρα, αναγιγνώσκει ένα ωφέλιμο βιβλίο στο Αναγνωστήριο, αξίζει τον κόπο όλοι μας να το υποστηρίξουμε. Ξέρεις πού αποδίδω το ηθικό και υλικό μεγαλείο της Αμερικής; Στην αγάπη της αναγνώσεως. Οι πατέρες του αμερικανικού έθνους, όπως ο Βενιαμίν Φραγκλίνος και άλλοι, δίδαξαν κυρίως το λαό ν' αγαπά να διαβάζει, για να αποκτήσει γνώσεις και σκέφτεται επομένως ορθότερα. Ενώ εμείς, οι σημερινοί Έλληνες, ελάχιστα διαβάζουμε ωφέλιμα βιβλία και επομένως στερούμαστε γνώσεων, όπως σκεπτόμαστε ορθά και λογικά· εξ αντιθέτου δε, μιλούμε πολύ".
Πιστεύετε ότι έχει άδικο;

Έργα του:
-  "Lights Of Dawn" από τη Straford Company το 1917 (προσωπική ποιητική συλλογή)
-  "Kostes Palamas, Life Immovable" (μετάφραση της Ασάλευτης Ζωής του Κωστή Παλαμά), Harvard University, 1919
- Modern Greek Stories (σε συνεργασία με τη Δήμητρα Βάκα), Duffield Company, 1920
- Kostes Palamas, A Hundred Voices, Harvard University Press, 1921
- αγγλική μετάφραση της "Τρισεύγενης" του Κωστή Παλαμά, έκδοση του πανεπιστημίου του Γέιλ το 1923

Άρθρα:
- "With the Gods of Mt. Olympus", Scribner's, Νοέμβριος 1914 (μαζί με τον Φράνσις Φαρκουχάρ)
- "Eleutherios Venizelos", Nation
- "Kostes Palamas, A New World Poet", Poet Lore
- "The Chorus of Euripides", Harvard Classical Studies
και σειρά άρθρων σε περιοδικά, όπως τα Classical Journal, Sierra Club Bulletin, Mentor, Weekly Review κλπ.