Η πρώτη εμφάνιση των λέξεων "ομοφυλοφιλία" και "ομοφυλόφιλος"

Μέχρι τις 11/23 Οκτωβρίου 1907 η λέξη «ομοφυλοφιλία» ήταν άγνωστη στην ελληνική γλώσσα. Η πράξη ήταν μάλλον ακατανόμαστη στο δημόσιο βίο, ενώ μπορούμε να εικάσουμε ότι μεταξύ τους οι Έλληνες της εποχής χρησιμοποιούσαν άλλες λέξεις, που σήμερα έχουν επιβιώσει μόνο ως υβριστικές.

Τι έγινε τη μέρα εκείνη και η νέα λέξη εισέβαλε στην ελληνική καθημερινότητα; Η εφημερίδα Εστία ανήγγειλε την έναρξη μιας πολύκροτης δίκης στο Βερολίνο μετά τη μήνυση που είχε καταθέσει ο στρατηγός Μόλτκε κατά του διευθυντή μιας γερμανικής εφημερίδας επί συκοφαντία, επειδή τον Απρίλιο της ίδιας χρονιάς ο τελευταίος είχε αποκαλύψει την εξωσυζυγική ερωτική σχέση ενός στενού φίλου του κάιζερ, συγκεκριμένα του πρίγκιπα Φιλίππου του Όιλενμπουργκ με τον Μόλτκε (με την εφημερίδα να επεκτείνει τις αποκαλύψεις περί ομοφυλοφιλικών σχέσεων και μεταξύ άλλων προσώπων του ευρύτερου φιλικού κύκλου του κάιζερ).

Κατά μεταγενέστερη παραδοχή της εφημερίδας τη λέξη δεν την εμπνεύστηκε από μόνος του ο συντάκτης της Εστίας, το όνομα του οποίου αγνοείται, αλλά ο τελευταίος βασίστηκε σε μετάφραση της ιταλικής λέξης «omosessualismo», η οποία με τη σειρά της είχε βασιστεί στη γαλλική «homosexualité» (μετάφραση της αντίστοιχης γερμανικής «homosexualität»).

 Στις 13 Οκτωβρίου η Εστία άρχισε να δημοσιεύσει –αποκλειστικά για την Ελλάδα– τα πρακτικά της πολύκροτης δίκης βάσει των δημοσιευμάτων των ιταλικών εφημερίδων και κάπως έτσι προέκυψαν και τοι παράγωγες λέξεις, τις οποίες πάντως χρησιμοποιούσε με φειδώ. Στο φύλλο της 13(/26) Οκτωβρίου συναντούμε για δεύτερη φορά τη λέξη ομοφυλοφιλία, μόλις στο τέλος του δίστηλου δημοσιεύματος: «Ο δε Χάρδεν, επιβεβαιών τους υπαινιγμούς του περί ομοφυλοφιλίας των μελών της κλίκας ταύτης, εδήλωσε προς τον θέλοντα να τον διακόψη πρόεδρον του Δικαστηρίου, ότι δεν θα διστάση να φέρη ως μάρτυρα και αυτόν τον Κάιζερ».

Και μια τρίτη φορά στις 19 Οκτωβρίου (/1 Νοεμβρίου) κατά τη δημοσίευση της απόφασης που αθώωνε τον Χάρδεν: «Η απόφασις παραδέχεται κατόπιν, ότι ο κόμης Μόλτκε πάσχει από την αδυναμίαν της ομοφυλοφιλίας, ότι αισθάνεται αποστροφήν τινα προς το ωραίον φύλον και ότι έχει ιδιότητας ουχί ανδρικάς».

Εν τω μεταξύ στο φύλλο της 16 (/29) Οκτωβρίου, κατά τη δημοσίευση των πρακτικών της τρίτης και τελευταίας μέρας της δίκης, διαβάζουμε για πρώτη φορά –και μάλιστα κατ’ επανάληψη– και τη λέξη ομοφυλόφιλοι:

- «Ο πρώτος τούτων [σ.σ. των ψυχιάτρων που είχαν κληθεί ως πραγματογνώμονες] είπεν, ότι πράγματι ο πρίγκηψ Όυλεμπεργκ και οι περί αυτόν είνε ομοφυλόφιλοι [...]».

- «Ο πρώτος των πραγματογνωμόνων, δόκτρωρ Σίρπελδ, αναλύων την γνωμοδότησίν του προσέθεσεν ότι, συμφωνών μετά του Χάρδεν ως προς το ελάττωμα των περί την «Στρογγύλην Τράπεζαν», διαφωνεί μετ’ αυτού ως προς την γνώμην ότι οι ομοφυλόφιλοι οι περιστοιχίζοντες τον Αυτοκράτορα ηδύναντο να εξασκήσωσιν επιβαβλή επ’ αυτού επιρροήν, καθόσον η Επιστήμη δεν παραδέχεται ότι γενικώς πάντες οι ομοφυλόφιλοι έχουν γνώμας και ιδέας σφαλεράς. Ο δόκτωρ Σίρπελδ, υποστηρίζων την γνώμην του ταύτην είπεν ότι πολλοί εκ των επιφανών της ιστορίας, ως ο Μιχαήλ Άγγελος και αυτός ακόμη ο Φρειδερίκος ο Μέγας της Πρωσσίας, είχον τας ιδιότητας των ομοφυλοφίλων, χωρίς διά τούτο να έχουν και σφαλεράς αντιλήψεις».

- Ερώτηση του συνηγόρου υπεράσπισης του δημοσιογράφου σ’ ένα μάρτυρα αναφορικά με τον πρίγκιπα Φίλιππο: «Ώστε ήτο ομοφυλόφιλος;».

 Η ελληνική εφημερίδα ένιωσε τεράστια ικανοποίηση για τη νέα λέξη και δεν το κράτησε κρυφό, όπως δεν κράτησε κρυφές και τις συντηρητικές της απόψεις: «Η πολύκροτος δίκη του Βερολίνου, η τόσας αποκαλύψασα ασχημίας, αφίνει εις την Ελληνικήν λεξιγραφίαν μίαν νέαν λέξιν, της οποίας η αξία έγκειται εις το ευπρεπές και κόσμιον του χαρακτηρισμού αηδούς αδυναμίας. Η λέξις “ομοφυλόφιλος” την οποίαν μετεχειρίσθη πρώτη η “Εστία” και ήτις έγεινε κοινής χρήσεως από τινων ημερών ανταποκρίνεται τόσον εις τας απαιτήσεις της κυριολεξίας όσον και εις της σεμνότητος τους περιορισμούς».

Τις λέξεις υιοθέτησε η εφημερίδα Καιροί και μάλιστα στο φύλλο της 19.10.1907 της συγκεκριμένης εφημερίδας συναντούμε για πρώτη φορά τη λέξη ομοφυλόφιλος όχι πλέον στο κείμενο, αλλά στον τίτλο ενός δημοσιεύματος με μεγάλα γράμματα - έστω και στη δεύτερη σελίδα.

Υπήρξαν όμως κι εκείνοι που δεν έμειναν πολύ ικανοποιημένοι από το γλωσσικό νεωτερισμό και την ηχητική επανάληψη του «φύλου» και του «φίλου».

Για παράδειγμα, διαβάζουμε στο Νέον Άστυ (19.10.1907): «Η λέξις, η τόσον ολίγον εύφωνος, εκφράζει ευφημότατα ένα πράγμα, το οποίον έπρεπεν επιτέλους να εκφράζωμεν, χωρίς να σκανδαλίζεται κανείς παρά μόνον... αισθητικώς. Διότι, πρέπει να το ομολογήσωμεν, εκείνο το «φιλό φιλί» εις μίαν λέξιν είνε ανυπόφορον! Θα ημπορούσεν όμως ν’ αντιτάξη κανείς, ότι και το πράγμα που εκφράζει δεν είνε περισσότερον υποφερτόν και ότι επιτέλους υπενθυμίζει και τον περιβόητον Ώυλεμβουργ, ο οποίος ονομάζεται Φίλιππος, και χαϊδευτικά από τον Μόλτκε, Φίλι…».

Πιο καυστικό ήταν το γλωσσικό σχόλιο, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Αθήναι την ίδια μέρα: «Ωραία όντως λέξις ενθυμίζουσα τον γαλανόν αιγιαλόν γελώντα γάλα όλον, καθ’ ην στιγμήν φίλος έδιδεν εις φίλον τριαντάφυλλον με φύλλον και εις ζαντάρμ ρι τουτ λα ζανταρμερί ρι… και τυρί δεν βρήκαμε, τον μπακάλη δείραμε».

 Ένας αναγνώστης της Εστίας προέκρινε ως καλύτερες λύσεις τις λέξεις «φιλομόφυλος» και «φιλομοφυλία» με το σκεπτικό ότι «η δευτέρα αύτη σύνθεσις και συμφωνοτέρα είνε προς τους γραμματικούς κανόνας και ευφωνοτέρας καθιστά τας περί ων ο λόγος λέξεις», ενώ ένας γνωστός γλωσσοπλάστης τύπος της παλαιάς Αθήνας, εισηγητής ουκ ολίγων αποτυχημένων αρχαιοπρεπών λέξεων, ο Οδυσσέας Μελαχροινός, εισηγήθηκε τα ακόμη πιο ατυχή ζεύγη λέξεων «θηλαποκρούστης» και «θηλαποκρουσία» ή «αρρενελξάρρης» και «αρρενελξαρρενία»!

Τελικά οι λέξεις «ομοφυλοφιλία» και «ομοφυλόφιλος» άντεξαν στο χρόνο, αν και τελευταία η αγγλική λέξη «γκέι» δείχνει να επικρατεί ως επιθετικός προσδιορισμός -με το ουσιαστικό να μην κινδυνεύει προς το παρόν. Τουλάχιστον η λέξη «γκέι» είναι σύντομη και σίγουρα πιο εύηχη. Τι να πει κι ο «χορτοφάγος», που τα τελευταία χρόνια άρχισε να γίνεται «βετζετέριαν»!

___________________________________

Για το θέμα έχω ξαναγράψει από μια λίγο διαφορετική οπτική (και με άγνοια του γλωσσικού νεωτερισμού). Μπορείτε να διαβάσετε το παλιότερο άρθρο εδώ: Πώς ένα ερωτικό σκάνδαλο στη Γερμανία του 1907 εδραίωσε τη χρήση της λέξης "ομοφυλοφιλία" στην Ελλάδα