Πριν από 150 χρόνια, το Φεβρουάριο του 1863 απειλήθηκε για πρώτη φορά η ψυχική ενότητα του νεαρού ακόμη ελληνικού κράτους. Αν και οι δύο επαναστάσεις που είχαν προηγηθεί (της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 για το Σύνταγμα και της 10ης Οκτωβρίου 1863 για την έκπτωση του Όθωνα) ήταν αναίμακτες και πέτυχαν άμεσα τους στόχους τους, οι φατριασμοί και οι εσωτερικοί, πολιτικοί ανταγωνισμοί λίγο έλειψαν να τινάξουν στον αέρα την ομαλότητα στις αρχές Φεβρουαρίου 1863, με τα γεγονότα που έμειναν γνωστά και ως "Φεβρουαριανά".
Μετά την έκπτωση του Όθωνα, το βράδυ της 10ης προς 11 Οκτωβρίου 1862 σχηματίστηκε μια τριμελής "Προσωρινή Κυβέρνηση" με τη συμμετοχή του Δημητρίου Βούλγαρη ως προέδρου, του ναυάρχου Κωνσταντίνου Κανάρα και του Βενιζέλου Ρούφου, ο οποίος έφτασε ύστερα από λίγες μέρες στην πρωτεύουσα από την Πάτρα.
"ΨΗΦΙΣΜΑ
Τα δεινά της Πατρίδος έπαυσαν. Άπασαι αι επαρχίαι και η πρωτεύουσα συνενωθείσαι μετά του στρατού έθεσαν τέρμα εις αυτά. Ως κοινή δε έκφρασις του Ελληνικού Έθνους ολοκλήρου κηρύττεται και ψηφίζεται:
Η βασιλεία του Όθωνος καταργείται.
Η αντιβασιλεία της Αμαλίας καταργείται.
Προσωρινή κυβέρνησις συνιστάται όπως κυβερνήση το κράτος μέχρι συγκαλέσεως της Εθνικής Συνελεύσεως, συγκειμένη εκ των εξής πολιτών:
Δημητρίου Βούλγαρη Προέδρου
Κωνσταντίνου Κανάρη
Βενιζέλου Ρούφου
Εθνική Συντακτική Συνέλευσις καλείται αμέσως προς σύνταξιν της Πολιτείας και εκλογήν ηγεμόνος.
Ζήτω το Έθνος! Ζήτω η Πατρίς!
Εγένετο εις Αθήνας εν έτει σωτηρίω 1862 εν μηνί Οκτωβρίω ημέρα δεκάτη".
Στις 11 Οκτωβρίου, στην αίθουσα του Ελληνικού Πανεπιστημίου έγινε η ορκωμοσία της κυβέρνησης, στην οποία μετείχαν οι: Τάτζης Μαγγίνας ως Υπουργός επί των Οικονομικών, Δημήτριος Καλλιφρονάς ως Υπουργός επί των Ναυτικών, Δημήτριος Μαυρομιχάλης επί των Στρατιωτικών, Θρασύβουλος Ζαΐμης επί των Εσωτερικών, Αλέξανδρος Κουμουνδούρος επί της Δικαιοσύνης, Βασίλειος Νικολόπουλος επί των Εκκλησιαστικών, Αδαμ. Διαμαντόπουλος επί των Εξωτερικών και Επαμεινώνδας Δεληγεώργης επί της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως.
Εξάλλου, σε ανακοίνωση της την ίδια μέρα, η νέα κυβέρνηση ξεκαθάριζε τις προθέσεις ως προς το πρόγραμμα της:
"... Η εντολή, την οποίαν η προσωρινή Κυβέρνησις έλαβον υπό του λαού και του στρατού, είναι να τηρήση το συνταγματικόν μοναρχικόν πολίτευμα, να μαρτυρήση πάντοτε απαραμείωτον το σέβας και την ευγνωμοσύνην της Ελλάδος προς τας τρεις Ευεργέτιδας Μεγάλας Δυνάμεις, να διατηρήση δε ακμαίας τας φιλικάς σχέσεις της επικρατείας μεθ' όλων των άλλων επικρατειών, να συγκαλέση τάχιστα την Εθνικήν Συνέλευσιν και να διατηρήση, κατά το διάστημα τούτο, την τάξιν και ησυχίαν, εκτελούσα τους νόμους της Επικρατείας. Το καθήκον δε τούτο θέλομεν εκπληρώσει, κύριοι, μετά πάσης πίστεως και προθυμίας, έτοιμοι να καταθέσωμεν την αρχήν εις την συγκροτηθησομένην Συνέλευσιν....".
Αξίζει να σημειωθεί ότι η συμμετοχή του Κωνσταντίνου Κανάρη στην κυβέρνηση έγινε μάλλον απρόθυμα από τον ίδιο. Όπως διαβάζουμε στο σχετικό δημοσίευμα της εφημερίδας "ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ" με ημερομηνία 15.10.1862, ο Κανάρης πείστηκε "υπό των παρακλήσεων του κοινού και μάλιττα των εμπόρων οίτινες χθες εν σώματι επορεύθησαν εις την οικίαν του, να συνεργασθή εν τη προσωρινή κυβερνήσει". Οι σχέσεις του Κανάρη με τον προεδρεύοντα Δημήτριο Βούλγαρη θα προκαλούσαν την πόλωση που οδήγησε στα Φεβρουαριανά.
Ένας παράγοντας που καθόρισε τις εξελίξεις ήταν η αδυναμία να των Μεγάλων Δυνάμεων να συμφωνήσουν στο πρόσωπο του νέου βασιλιά της Ελλάδας. Η έκπτωση της οθωνικής δυναστείας αποτέλεσε μεγάλη έκπληξη, ήταν απροσδόκητη, ενώ η κατάσταση περιπλέχθηκε μετά την επιλογή του πρίγκιπα Αλφρέδου, δευτερότοκου γιου της βασίλισσας της Αγγλίας Βικτορίας, από τον ελληνικό λαό με σχετικό δημοψήφισμα το Νοέμβριο του 1862. Καθώς η Γαλλία και η Ρωσία δεν συναινούσαν στο πρόσωπο του Αλφρέδου, ενώ και το Πρωτόκολλο της Ανεξαρτησίας απαγόρευε την παραχώρηση του θρόνου σε μέλος της βασιλικής οικογένειας των τριών Μεγάλων Δυνάμεων, οι διαβουλεύσεις συνεχίζονταν επί μακρόν.
Εν τω μεταξύ, στο εσωτερικό πολιτικό σκηνικό, μετά τη διεξαγωγή εκλογών το Νοέμβριο του 1862 για την ανάδειξη των μελών της Εθνοσυνέλευσης, σχηματίστηκαν εκ των πραγμάτων δύο βασικά κόμματα, που ονομάστηκαν από τη χωροταξική θέση των εκπροσώπων τους στην αίθουσα του Κοινοβουλίου, οι "πεδινοί", που πρόσκεινταν στον Βούλγαρη, και οι "ορεινοί", που πρόσκεινταν στον Κανάρη, ενώ υπήρχαν και οι αυτόνομοι, όπως και μια μικρότερη ομάδα περί τον Επαμεινώνδα Δεληγεώργη.
Ο φατριασμός μεταξύ "ορεινών" και "πεδινών", που αντιπροσώπευε και έριδες στο εσωτερικό της κυβέρνησης, είχε εισχωρήσει και στις τάξεις του στρατού: η χωροφυλακή και το τάγμα του Π. Λεωτσάκου είχε ταχθεί με το μέρος του Βούλγαρη, ενώ ο υπόλοιπος στρατός - εκτός από την Εθνοφυλακή και την Πανεπιστημιακή Φάλαγγα που παρέμειναν ουδέτερες - υποστήριζε τον Κανάρη.
Ήδη η πρώτη κρίση εκδηλώθηκε στα τέλη Ιανουαρίου 1863. Κατ' αρχήν, η Εθνοσυνέλευση αρνήθηκε ν' αναλάβει την εξουσία, όπως είδαμε ότι προβλεπόταν στην προγραμματική θέση της κυβέρνησης (βλ. πιο πάνω ανακοίνωση 11.10.1862) και ανανέωσε την εμπιστοσύνη της στην τριανδρία Βούλγαρη, Ρούφου και Κανάρη, οι οποίοι θα εναλλάσσονταν στην εξουσία ανά δεκαήμερο. Ωστόσο, ως προς τον τελευταίο υπήρξε πρόβλημα, καθώς για την επανεκλογή του Κανάρη απαιτήθηκε και επαναληπτική ψηφοφορία, μιας και στην πρώτη δεν είχε ανανεωθεί η εμπιστοσύνη στο πρόσωπο του. Εκείνος παραιτήθηκε δυσαρεστημένος, ωστόσο ανακάλεσε την απόφαση του ύστερα από πιέσεις.
Η υποβόσκουσα κυβερνητική κρίση εκδηλώθηκε πιο έντονα στις 7 Φεβρουαρίου, ύστερα από διαφωνία για το σχηματισμό του νέου υπουργικού συμβουλίου, που είχε ως επακόλουθο την παραίτηση τεσσάρων υπουργών το απόγευμα της ίδιας μέρας: του Κουμουνδούρου, του Μαυρομιχάλη, του Δεληγεώργη και του Ζαΐμη. Ακολούθησε η - οριστική αυτήν τη φορά - παραίτηση του Κανάρη και η ανάληψη της εξουσίας από το Βούλγαρη και τον Ρούφο, που προχώρησαν μόνοι τους στο διορισμό νέων Υπουργών.
Το πρωί της 9ης Φεβρουαρίου, ο Κανάρης παρουσιάστηκε στην Εθνοσυνέλευση ήδη πριν την έναρξη των εργασιών. "Τούτο έδωκεν υπόνοιαν ότι πρόκειται περί σπουδαίου τινός αντικειμένου, επειδή μόνος αυτός επαρουσιάσθη", περιέγραφε η εφημερίδα ΑΘΗΝΑ στο φύλλο της 12.02. Ο Κανάρης ανέβηκε στο βήμα και ανακοίνωσε ότι "ενώ είχε μείνει σύμφωνος με τα λοιπά μέλη της κυβερνήσεως να διατηρηθώσι τα μέλη του υπουργείου όπως είχον, εκτός του υπουργού των εξωτερικών Κ. Διαμαντοπούλου.... ο δεκαήμερος πρόεδρος της κυβερνήσεως Κ. Βούλγαρης τω επαρουσίασε κατάλογον επτά ονομάτων προς σχηματισμόν νέου υπουργείου, ως μη δεχομένων των πλείστων εκ των παλαιών τους νέους διορισμούς των και εξαιτουμένων την παραίτησίν των...".
Ο Κανάρης ανέφερε ότι θεώρησε μια τέτοια πρόταση "άτοπον, καθ' όσον είχον μείεν σύμφωνοι να διατηρηθή το παλαιόν υπουργείον και διά τούτο απήντησεν εις αυτόν (σ.σ. στον Βούλγαρη) ότι δεν συναινεί εις την πρότασιν ταύτην, αλλ' απέρχεται εις την Συνέλευσιν διά να δώση την παραίτησιν του". Μάλιστα, ο Κανάρης είχε αναφέρει ότι το ίδιο σκόπευε να κάνει και ο Ρούφος.
Όπως περιγράφει η εφημερίδα ΑΘΗΝΑ, η παραίτηση του Κανάρη "έδωκεν αφορμήν εις θορυβώδεις συζητήσεις" μεταξύ των μελών της Εθνοσυνέλευσης, ενώ κλήθηκαν στη Βουλή "τα δύο μέλη του υπουργείου (σ.σ. ο Βούλγαρης και ο Ρούφος) να δώσωσι λόγον εις την Συνέλευσιν πώς προήλθον εις τον σχηματισμόν νέου υπουργείου, άνευ συμπράξεως του Κ. Κανάρη". Ακολούθησε ψηφοφορία για να κριθεί "εάν ο διορισμός του υπουργείου γενόμενος υπό μόνων των δύο μελών της Κυβερνήσεως, είναι νόμιμος ή μη" και με πλειοψηφία 101 έναντι 77, η απόφαση κρίθηκε νόμιμη προκαλώντας έντονη δυσαρέσκεια στους φίλους του Κωνσταντίνου Κανάρη.
Η δυσαρέσκεια εκδηλώθηκε με την εξέγερση μερίδας του στρατού. Πρώτα επαναστάτησε η διλοχία των πυροσβεστών υπό τον Ι. Ζυμπρακάκη, ο οποίος συνελήφθη και φυλακίστηκε μαζί με άλλους αξιωματικούς, ενώ ακολούθησε το δεύτερο τάγμα με έδρα την Αθήνα. Το πρωί της επομένης (10 Φεβρουαρίου) ο επαναστατημένος στρατός συγκεντρώθηκε στο Γεράνιο και στην Πλατεία Ομονοίας "εκφράζων απειλάς κατά της ασφαλείας και ησυχίας της πόλεως, εάν η εθνική συνέλευσις δεν ήθελε σπεύσει να επιφέρη θεραπείαν" (ΑΘΗΝΑ 12.02.1863).
Οι μονάδες του στρατού, που παρέμεναν πιστές στην κυβέρνηση, βρίσκονταν σε ετοιμότητα, ενώ έγινε έκτακτη σύγκλιση των μελών της Εθνοσυνέλευσης για τη λήψη μέτρων και για ν' αποφασιστεί - ύστερα από πρόταση του βουλευτή κ. Βαλτινού - η αντικατάσταση της πολυμελούς κυβέρνησης "ως διδούσης χώρας εις ολεθρίας διαιρέσεις" από ένα άλλο, ενιαίο σχήμα. Εκεί παρουσιάστηκε και ο γιος του Βενιζέλου Ρούφου ανακοινώνοντας την παραίτηση του πατέρα του από την κυβέρνηση και ζητώντας από την Εθνοσυνέλευση να την κάνει αποδεκτή, όπως και έγινε αμέσως.
Εξάλλου, με αφορμή την εκδήλωση της πολιτικής κρίσης και τη στάση μερίδας του στρατού, η Εθνοσυνέλευση αποφάσισε τελικά ν' αναλάβει τις ευθύνες της, δηλαδή την άσκηση της εκτελεστικής εξουσίας μέχρι τη διευθέτηση του θέματος του νέου βασιλιά που εκκρεμούσε, όπως άλλωστε ήταν εξ αρχής προγραμματισμένο να γίνει, μετά την έκπτωση του Όθωνα. Συγχρόνως, σχηματίστηκε επιτροπή, που ζήτησε από τον επαναστατημένο στρατό να καταθέσει τα όπλα εντός δύο ωρών, πρόταση που έγινε δεκτή "μετ΄ανευφημιών", όπως αναφέρει η εφημερίδα ΑΘΗΝΑ, κι έτσι αποφεύχθηκε ο κίνδυνος μιας εμφύλιας σύρραξης.
ΨΗΦΙΣΜΑ Ι΄
Η εν Αθήναις Β των Ελλήνων Συνέλευσις.
Θεωρούσα, ότι επέρχουσι περιπτώσεις, καθ΄ας απαιτείται διά την ταχύτητα και ενότητα της ενεργείας να μη παρεμβάλληται ετέρα θέλησις κατά την εκτέλεσιν των διαταγών της Συνελεύσεως προς τας στρατιωτικάς και ναυτικάς του Κράτους δυνάμεις.
Ψηφίζει
Α. Άπαντες οι αρχηγοί, σωματάρχαι και λοιποί αξιωματικοί του τακτικού στρατού, του ναυτικού και της Εθνοφυλακής, ομού δε και ο υπ' αυτούς στρατός, προσκαλούμενοι οφείλουν να υπακούσουν απ' ευθείας και αμέσως εις τας διαταγάς της Εθνοσυνελεύσεως και να τίθενται άνευ αναβολής ή παρατηρήσεως υπό τον αρχηγόν, τον οποίον αύτη ήθελε θέσει επί κεφαλής των, υπακούοντες εις το πρόσταγμα του.
Β΄. Κηρύττονται προδόται της πατρίδος και δικάζονται κατά τους εν ισχύι ποινικούς νόμους εκείνοι εκ των διαχειριζομένων στρατιωτικήν εξουσίαν ή δύναμιν ή ανήκοντες εν μέρει εις την στρατιωτικήν υπηρεσίαν, οίτινες ήθελεον αποδειχθή απειθούντες εις το παρόν ψήφισμα.
Ότι ακριβές απόσπασμα
Αθήνηση τη 9 Φεβρουαρίου 1863.
Ο Προεδρεύων Αντιπρόεδρος
Α. ΜΩΡΑΙΤΙΝΗΣ
Την επομένη, ημέρα Κυριακή, έγινε νέα συνεδρίαση της Συνέλευσης στο Βουλευτήριο σχετικά με τη μορφή της νέας κυβέρνησης και τελικά - ύστερα από ψηφοφορία - αποφασίστηκε να διοριστεί πρωθυπουργός (άνευ όμως χαρτοφυλακίου) ο πρόεδρος της Συνέλευσης Ζαφ. Βάλβης - συγκέντρωσε 185 ψήφους σε σύνολο 193. Αντίστοιχα, με ψηφοφορία ορίστηκαν και τα λοιπά μέλη του υπουργικού συμβουλίου: ο Αυγερινός ως υπουργός Εσωτερικών, ο Λ. Σμολένσκης ως υπουργός Στρατιωτικών, ο Δ. Μαυροκορδάτος ως υπουργός Εξωτερικών, ο Παπαζαφειρόπουλος της Δικαιοσύνης, ο Δ. Βουδούρης των Ναυτικών, ο Κων. Δόσιος επί των εκκλησιαστικών και της δημοσίας εκπαιδεύσεως και ο Δ. Χαραλαμπάκης των Οικονομικών.
Όπως διαβάζουμε στην εφημερίδα ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ της 15.02.1863, η εκλογή των οκτώ αυτών προσώπων έγινε "διά φανεράς ψηφοφορίας ως εξής έκαστος πληρεξούσιος θέλει εγγράφει εν τω ψηφοδελτίω οκτώ πρόσωπα δι' έκαστον των οποίων θέλει προσδιορίζει εν υπουργείον, κάτωθεν δε του ψηφοδελτίου θέλει υπογράφει ο ψοφοφορών πληρεξούσιος". Ακολούθησε η προσέλευση του Μητροπολίτη και η ορκωμοσία της νέας κυβέρνησης, ενώ ο νέος πρωθυπουργός Ζ. Βάλβης ευχαρίστησε τη Συνεέλυση για την τιμή που του έκανε.
Μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, το υπουργικό συμβούλιο εξέδωσε ανακοίνωση, όπου μεταξύ άλλων αναφέρονταν και τα εξής:
Συμπολίται!
Η εθνική συνέλευσις ανέθηκεν ημίν σήμερον την κυβέρνησιν του κράτους.
Εντολοδόχοι του συνεδρίου της εθνικής κυριαρχίας, εξ αυτού εκπορευόμενοι και των αποφάσεων αυτού εκτελεσταί, συνοίδαμεν την ευθύνην, ην ανελάβομεν, αλλά και συναισθανόμεθα την υπέροχον δύναμιν του εντολέως ημών.
Πρώτιστον ημών καθήκον θεωρούμεν την διατήρησιν της δημοσίας τάξεως. Προς εκπλήρωσιν δ' αυτού, προς εμπέδωσιν τους εις τους νόμους και τα δι' αυτών καθιερούμενα δικαιώματα σεβασμού, θέλομεν μεταχειρισθή εν άκρα δικαιοσύνη αλλά και εν ίση αυστηρότητι την εξουσίαν, δι' ής περιεβλήθημεν και την οποίαν και καθήτον και σταθεράν απόφασιν έχομεν να καταστήσωμεν σεβαστήν.
Η εποχή η παρούσα δεν είναι διοργανώσεως εποχή. Συντήρησις του παρόντος, προπαρασκευή του μέλλοντος, αυτός είναι ο χαρακτήρ της.
........
Συμπολίται!
Αυτή είναι η οδός, την οποίαν θ' ακολουθήσωμεν. Η φρόνησις και ο πατριωτισμός του ελληνικού λαού μας εγγυάται αυτήν ομαλήν. Αλλ' αν που απαντήσωμεν προσκόμματα θέλομεν καταπολεμήσει αυτά, διότι και την εντολήν και την αμετάτρεπτον απόφασιν έχομεν να διατηρήσωμεν σεβαστήν την ανωτάτην της εθνικής συνελεύσεως θέλησιν.
Εν Αθήναις τη 11 φεβρουαρ. 1863
Ζ.Ι.Βάλβης πρόεδρος, Κ.Ν. Δόσιος, Δ.ΣΤ.Μπουντούρης, Δ.Χαραλάμπης, Δ.Μαυροκορδάτος, Α.Αυγερινός, Δ.Σμολένσκης, Ο.Παπαζαφειρόπουλος".
Η κρίση αποσοβήθηκε, όμως όχι για πολύ, καθώς θ' ακολουθούσε δεύτερος γύρος αντιπαράθεσης λίγους μήνες μετά, τα λεγόμενα "Ιουνιανά", απόρροια της αδυναμίας των εκλεγμένων μελών της Εθνοσυνέλευσης, που δεν στέκονταν στο ύψος των κρίσιμων περιστάσεων σε μια μεταβατική περίοδο για το ελληνικό κράτος. Αξίζει να σταθούμε σ' ένα δημοσίευμα της εφημερίδας ΑΘΗΝΑ στις 18 Φεβρουαρίου 1863 με τίτλο "ΑΙ ΦΩΝΑΣΚΙΑΙ ΚΑΙ Η ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΙΣ", όπου σταχυολογούσε τις τρεις κυριότερες μομφές κατά του έργου της Συνέλευσης:
"α) Ότι παρήλθον δύο και επέκεινα μήνες από της ενάρξεως αυτής, και ουδέν σχεδόν εκ των κυρίων και ουσιωδών καθηκόντων της έπραξε. Ως κυρία δε τούτου αιτία θεωρείται ο πλημμελής τρόπος της συζητήσεως των διαφόρων ζητημάτων, κατά τον οποίον οι αναβαίνοντες εις το βήμα πληρεξούσιοι, αντί να έρχωνται αμέσως εις το προκείμενον, και να εκφράζωσι τας υπέρ ή κατά γνώμας των, περιπλανώνται εις παρεκβάσεις μακράν του προκειμένου προς επίδειξιν πολυμαθείας και κατ' εξοχήν προς πρόκλησιν δημαγωγικών επευγημιών, και ούτω δαπανάται επί ματαίω το πλείστον μέρος του χρόνου.
β) Ότι, εν ω κατ' αρχάς η συνέλευσις εδείχθη αποχρώντως αυστηρά εις την εξέλεγξιν των εκλογών, η αυστηρότης αύτη εχαλαρώθη μετά ταύτα, και προ πολλού δεν βλέπει τις άλλο, ειμή προσπάθειαν της μιάς ή της άλλης αποχρώσεως της συνελεύσεως εις το υπερασπισθή ή να αντικρούση τας εισαγομένας εις την απόφασιν της συνελεύσεως εξελέγξεις, κατά λόγον του συμφέροντος το οποίον ήθελεν έχει εκάστη από την παραδοχήν ή μη παραδοχήν των διαφιλονεικουμένων πληρεξουσίων
γ) Η διαίρεσις της συνελεύσεως εις δύω μερίδας, τας λεγομένας των ορεινών και πεδινών, δεν είναι διαίρεσις αρχών, διότι ουδεμία τούτων εκήρυξεν αρχάς, αλλ' είναι γέννημα σπουδαρχικών σκοπών, αγωνιζομένης εκάστης να υπερισχύση κατά της άλλης, διά να γείνη κυρία ολοκλήρου της εξουσίας".
Εντυπωσιάζει πόσο ορισμένα στοιχεία εξακολουθούν να επιβιώνουν στον κοινοβουλευτικό βίο της χώρας μας ύστερα από 150 χρόνια.
Σχετικά θέματα:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου