ΑΠΟΨΗ: Η ΓΝΩΣΗ ΝΙΚΗΣΕ ΤΗ ΔΕΙΣΙΔΑΙΜΟΝΙΑ;

Σήμερα είναι Τρίτη, 13 Μαρτίου 2012. 

Τρίτη και 13, λοιπόν, για τους προληπτικούς, αν και προσωπικά δεν είμαι οπαδός τέτοιων δεισιδαιμονιών. Ο βιολόγος Τόμας Χάξλεϊ, από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές της θεωρίας του Δαρβίνου για την εξέλιξη των ειδών (εξ ου και το παρατσούκλι "μπουλντόγκ του Δαρβίνου"), είπε ότι "Η γέννηση της επιστήμης σήμανε το θάνατο της δεισιδαιμονίας".
Κατά πόσο όμως αυτό ισχύει στην πραγματικότητα; Σίγουρα έχουν περιοριστεί σε σημαντικό βαθμό - χωρίς να σημαίνει ότι έχουν εξαφανιστεί - γελοίες προλήψεις του τύπου "αν δεις μαύρη γάτα είναι γρουσουζιά" ή "μην αφήνεις ανοιχτή ομπρέλα μέσα στο σπίτι", αλλά την ίδια στιγμή, αυξάνεται μια μεταμοντέρνα μορφή δεισιδαιμονίας. Δεν είναι αμελητέος ο αριθμός εκείνων που πιστεύουν σε θρησκευτικές δεισιδαιμονίες για το τέλος του κόσμου, σε προμηνύματα Αποκαλύψεως κλπ., ενώ σε έξαρση βρίσκεται και μία ακατάσχετη συνομωσιολογία ακόμα και μεταξύ - υποτίθεται - "μορφωμένων" ανθρώπων. Όσον αφορά δε τη μελλοντολογία σε όλες τις μορφές της, νομίζω είναι προφανές πόσο "χρυσές δουλειές" κάνουν οι σύγχρονοι μελλοντολόγοι ακόμα και σε περιόδους οικονομικής κρίσης.

Όσο παράδοξο δε κι αν ακούγεται σε πρώτο επίπεδο, η πρόοδος της επιστήμης έχει συνεισφέρει σε αυτήν την έξαρση καταστροφολογίας και συνομοσιωλογίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το ίντερνετ, όπου η ελευθερία της έκφρασης και η ελεύθερη πρόσβαση στην πληροφορία - αγαθά ανεκτίμητα και προϋποθέσεις για την ολοκληρωμένη ανάπτυξη της προσωπικότητας του ατόμου και εν τέλει την πρόοδο της κοινωνίας - αντισταθμίζονται από τη διάδοση ψευδών πληροφοριών, όπου μαζί με τη γνώση προβάλλεται και πολλές φορές συγχέεται η σύγχρονη μορφή δεισιδαιμονίας. Αγνοώντας τα πραγματικά κίνητρα ή ακόμα και το πνευματικό επίπεδο ενός ανθρώπου που διακηρύττει "κρυμμένες αλήθειες" ή ερμηνεύει αυθαίρετα τον κόσμο και τα γεγονότα, πολλές φορές οι μάζες παρασύρονται από οτιδήποτε ικανοποιεί τα ταπεινά τους ένστικτα, όπως ο φόβος, ο οποίος φαίνεται να υπερισχύει έναντι της γνώσης. 

Επίσης, η αμφιβολία, που αποτελεί ουσιαστικά "παιδί" της γνώσης και της επιστημονικής εξέλιξης, η αμφισβήτηση δηλαδή κατεστημένων αντιλήψεων, γυρνάει σε ορισμένες περιπτώσεις σαν ένα είδος μπούμερανγκ κατά της ίδιας της επιστήμης, όσο παράλογο κι αν ακούγεται κατ' αρχήν αυτό, από ανθρώπους που αμφιβάλλουν για όλα και απορρίπτουν τα πάντα, ακόμα και για τα προφανή και επιστημονικώς αποδεδειγμένα. Για αυτούς, μια λάμψη στον ουρανό μέσα στη νύχτα προέρχεται οπωσδήποτε από κάποιον ιπτάμενο δίσκο ενός εξωγήινου πολιτισμού που θέλει να επικοινωνήσει μαζί μας και μας το κρύβουν, το λεπτό άσπρο σύννεφο στον ουρανό είναι "απόδειξη" ότι μας ψεκάζουν για να μας αποχαυνώσουν κ.ο.κ.

Οι άνθρωποι γίναμε λίγο πολύ παντογνώστες και αυτός είναι ο υπ' αριθμόν ένας κίνδυνος για την ίδια τη γνώση σε συνδυασμό με έναν υφέρποντα εγωκεντρισμό. Νομίζουμε ότι τα ξέρουμε όλα ή ότι είμαστε σε θέση να τα ερμηνεύουμε όλα με το φτωχό μας μυαλό, την ώρα που υπάρχουν άνθρωποι που αφιερώνουν όλη τους τη ζωή κυριολεκτικά σε ένα αντικείμενο, αλλά ακόμα κι εκείνοι δεν είναι σε θέση να εκφέρουν μία τέτοια μεγαλοστομία. Ναι, πρέπει να αμφιβάλλουμε και να μην "καταπίνουμε αμάσητο ό,τι μας σερβίρουν", αλλά πρέπει να μάθουμε και να εμπιστευόμαστε αυτούς που ξέρουν περισσότερα από εμάς σε ένα γνωσικό αντικείμενο, γιατί, όπως και να το κάνουμε, κανείς δεν είναι "ο εκλεκτός" που έχει συσσωρευμένη τη σοφία του κόσμου μέσα στο μυαλό του. Με άλλα λόγια να βρούμε "το μέτρο" για το οποίο μιλούσαν οι αρχαίοι μας πρόγονοι.