Τα Σκιαδικά: Η πρώτη μαθητική εξέγερση στην Ελλάδα - Τα έκτροπα με την Αστυνομία και το άρθρο της εφημερίδας που αναπολούσε τα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Η πρώτη μαθητική εξέγερση στη νεοελληνική ιστορία, την οποία η εφημερίδα "Φιλελεύθερος" (13.05.1859) χαρακτήρισε κάπως υπερβολικά ως "μικρά επανάστασι", εκδηλώθηκε το διήμερο 10 και 11 Μαΐου 1859. Από τους ιστορικούς αξιολογείται ως η απαρχή των γεγονότων που οδήγησαν τελικά στην έξωση του Όθωνα τον Οκτώβριο του 1862, παρόλο που ο σκοπός και το πνεύμα της εξέγερσης δεν είχε αντιδυναστικό χαρακτήρα - κάθε άλλο μάλιστα. Τα γεγονότα εκείνου του διημέρου έχουν μείνει στην ιστορία ως "Σκιαδικά" από τα ψάθινα κάπελα της Σίφνου, τα σκιάδια, που φορούσαν οι μαθητές στο κεφάλι τους, στολισμένα με γαλανόλευκες κορδέλες. 

ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ

Η πρωτοβουλία για τη διαμαρτυρία αυτή ανήκε στο γιο του υπουργού Εξωτερικών Αλέξανδρου Ρίζου Ραγκαβή, Κλέωνα, ο οποίος συχνά άκουγε τις συζητήσεις του πατέρα του για την ανάγκη προτίμησης των ελληνικών προϊόντων. Στις διαδηλώσεις συμμετείχαν αρχικά μόνο οι μαθητές του Γυμνασίου, ενώ αργότερα προστέθηκαν και φοιτητές. Η αρχική πρόθεση των μαθητών ήταν να διαδηλώσουν υπέρ της ενίσχυσης της εγχώριας εμπορικής παραγωγής, υπέρ των ελληνικών προϊόντων και κατά των εισαγομένων, κατά του "νεοπλουτισμού", όπως σχολίασαν οι εφημερίδες τις επόμενες ημέρες: 

"Μαθηταί τινές των γυμνασίων κηρυχθέντες εχθροί της παρακαίρου πολυτελείας της φερούσης την δυστυχίαν εις πολλούς οίκους, ηθέλησαν να δώσουν αυτοί το παράδειγμα της οικονομίας και της φειδούς, όθεν και αγοράσαντες εντοπίους πίλους ημισείας δραχμής έφερον αυτούς επί κεφαλής με οικονομικήν ταινίαν περιεστεμμένους", έγραφε η εφημερίδα "Αθηνά" στις 13.05.

Η μαθητική διαμαρτυρία οργανώθηκε για το απόγευμα της Κυριακής 10 Μαΐου 1859, στις 5 το απόγευμα ή την ώρα περίπου που έδυε ο ήλιος, που ήταν η ώρα του περιπάτου για τους Αθηναίους, στην περιοχή της Νεάπολης (πεδίον του Άρεως). Οι έμποροι αντέδρασαν επιχειρώντας να κοροϊδέψουν τους μαθητές και έστειλαν τους εργαζόμενους τους να αντιδιαδηλώσουν φορώντας περίεργα καπέλα. 

Το αποτέλεσμα ήταν να υπάρξει λογομαχία ανάμεσα στις δύο πλευρές, να εκτραχυνθούν τα πνεύματα και τελικά να επέμβει η αστυνομία, η οποία δεν έδειξε φειδώ στη χρήση βίας κατά των μαθητών, ενώ συνέλαβε τρεις από αυτούς οξύνοντας ακόμη περισσότερο την ήδη τεταμένη ατμόσφαιρα. 

Η ένταση συνεχίστηκε τις επόμενες ώρες στους κεντρικούς δρόμους της Αθήνας, ενώ κατά τις 9 το βράδυ οι μαθητές συγκεντρώθηκαν μπροστά από τα Ανάκτορα -το κτίριο της σημερινής Βουλής- και φώναζαν συνθήματα υπέρ του βασιλιά και κατά της Αστυνομίας ζητώντας συνάντηση με τον Όθωνα, ο οποίος όμως δεν τους δέχτηκε, ενώ σύμφωνα με την εφημερίδα "Αιών" δεν είχε γυρίσει ακόμα από τον περίπατο του. Τελικά, η συγκέντρωση διαλύθηκε κατά τα μεσάνυχτα μετά από επέμβαση του στρατού.

Ωστόσο, το πρωί της Δευτέρας οι μαθητές συγκεντρώθηκαν και πάλι έχοντας τη συμπαράσταση από πλήθος κόσμου, φωνάζοντας συνθήματα όπως "Ζήτω ο στρατός, κάτω ο αστυνόμος" και ζητώντας την αποφυλάκιση των τριών συλληφθέντων και την αποπομπή του αστυνομικού διευθυντή (Δημητριάδης), ο οποίος "από της εσπέρας της Κυριακής μέχρι σήμερον δεν ετόλμησε να παρουσιασθή εις το κοινόν και καλώς ποιών έδωκε τόπον τη οργή, άλλως ήθελε κατασπαραχθή", όπως σχολίαζε η "Αθηνά" (13.05.1859). Σύμφωνα δε με την εφημερίδα "Ήλιος" (13.05.1859), "λαθραίως απήλθεν εις το Αιγαίον και ουδέποτε επανελεύσεται εις την Διεύθυνσιν".

Η διαδήλωση της Δευτέρας ήταν θορυβώδης, ενώ σε κάποια στιγμή οι μαθητές κατευθύνθηκαν στο υπουργείο Εσωτερικών, όπου συναντήθηκαν με τον υπουργό, Κωνσταντίνο Προβελέγγιο, ο οποίος "κατά την συνήθειαν του υπεσχέθη ότι θέλει εξετάσει, και αν εύρη ένοχον την Διεύθυνσιν θέλει τιμωρήσει αυτήν, συγχρόνως προέτρεψεν ούτους να διαλυθώσι πρότερον" (Αθηνά, 13.05.1859). Φυσικά, οι συστάσεις του υπουργού δεν ικανοποίησαν τους μαθητές, οι οποίοι και δε συμμορφώθηκαν, αλλά κατευθύνθηκαν προς το Πανεπιστήμιο. Εκεί "ο Πρύτανις επροσπάθησε να τους καθησυχάση και να αποχωρίση τους μαθητάς από των ετερογενών στοιχείων, των πολιτών, αλλ' αυτοί δεν εδέχθησαν ειπόντες ότι ο λαός αυτός είναι αδελφός μας, και ημείς είμεθα τέκνα αυτού και επειδή προσεβλήθημεν ζητούμεν ικανοποίησιν" (Αθηνά, 13.05.1859). Και ενώ οι μαθητές ετοιμάζονταν να αποστείλουν επιτροπή στα Ανάκτορα με αίτημα να συναντηθεί με το βασιλιά, η επέμβαση του στρατού διέλυσε τους διαδηλωτές γύρω στις 3 με 4 το απόγευμα.

Το ιππικό περιπολούσε στους δρόμους της Αθήνας για τη διασφάλιση της τάξης, ενώ συνεδρίασε εκτάκτως το υπουργικό συμβούλιο, το οποίο αποφάσισε να αναθέσει τη Διεύθυνση της αστυνομίας στο γραμματέα της (Κ. Λίτρο), ενώ παράλληλα εκδόθηκε προκήρυξη του Νομάρχη Αττικής και Βοιωτίας προς τους κατοίκους της πρωτεύουσας ότι "ουδέ χάριν περιεργείας πρέπει να αναμιγνύωνται και εξογκόνωσι τας συναθροίσεις. Τέλος, αποφασίστηκε η διακοπή των παραδόσεων στο Πανεπιστήμιο για δύο μέρες και η στρατιωτική του κατάληψη "προς αποφυγήν πάσης νέας συγκεντρώσεως". 

ΟΙ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ

Η ηρεμία επέστρεψε στην πρωτεύουσα, όπως και οι μαθητές στα σχολεία τους, όμως η επίδειξη βίας εκ μέρους των αστυνομικών κατά ανήλικων μαθητών, αλλά και η αδιάφορη αντίδραση της κυβέρνησης ενεργοποίησαν τη σταδιακή συγκρότηση ενός οργανωμένου αντιδυναστικού μετώπου, για πρώτη φορά μετά την επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843, που θα διογκωνόταν τα επόμενα χρόνια και θα κατέληγε στα γεγονότα του 1862.

"Πού εφθάσαμεν;", σχολίαζε στις 13 Μαΐου η εφημερίδα "Φιλελεύθερος": "Προχθές την εσπερινήν ώραν η πόλις των Αθηνών διετέλει εν πλήρει στρατιωτική αναρχία. Διερχόμενός τις τας κεντρικωτέρας οδούς δεν έβλεπεν άλλο τι ειμή σωρείαν στρατιωτών ατάκτων και μίαν αστυνομικήν προσπάθειαν τείνουσαν εις το να καταστήση την πόλην αναστατούσαν, την τάξιν κλονιζομένην. Μη δυσανασχετείτε, μη εκπλήττεσθε, ω νέοι... αλλ' εν τω νυν αιώνι να βλέπη τις την πρωτεύουσαν του Ελληνικού βασιλείου από καιρού εις καιρόν, άνευ τινός πολιτικής αφορμής, να χρησιμεύη η σκηνή των γελοιωδεστέρων κωμωδιών, τούτο εμφαίνει ότι η ασύγνωστος επιμονή, η περιφρόνησις προς την κοινήν γνώμην εξαγρειουμένην και δυσχεραίνουσαν δεν φέρει καλά αποτελέσματα... 

Αλλά τις εύλογος αφορμή εγέννησε την τοιαύτην ταραχήν;....Μη πολιτικός τις σκοπός; Μη συναθροίσεις αθέμιτοι πολιτών; Μη ταραχώδης συμπλοκή; Όχι. Ουδέν τοιούτον το αίτιον. Ήρως της κωμωδίας ήτο η αστυνομία μας, αφορμήν δε προς κατάρτισιν αυτήν έδωκαν τα καπέλλα των μαθητών. Αλλ' ας μη αστειευόμεθα. Η αδιαφορία του υπουργείου ου μόνον αναισθητούντος εις την γενικήν και ομόφωνον του τύπου και της κοινής γνώμης κατά των αστυνομικών υπαλλήλων κατακραυγήν αλλά και επιδοκιμάζοντας τας ακολάστους αυτών πράξεις, κατέστησαν αυτούς θρασυτάτους προσβάλλοντας την υπόληψιν οιουδήποτε....."

Έντονα επικριτικά ήταν τα σχόλια και της εφημερίδας "Αθηνά", που θυμήθηκε την εποχή της Τουρκοκρατίας παραλληλίζοντας τις "τραγικοκωμικές σκηνές" των τελευταίων ημερών με "τας εν Κωνσταντινουπόλει συμβάσας οχλαγωγίας το 1814 από μέρους των Πελοποννησίων, διαφέροντα όμως κατά τούτο, ότι η τότε μεν Τουρκική κυβέρνησις εκτιμώσα φυσικώς και δικαίως τας σκηνάς εκείνας, επέφερεν εις αυτάς λύσιν δικαίαν, και τοιουτοτρόπως υπεκατέστησεν ευκόλως την ησυχίαν και ευταξίαν, η δε σημερινή ελληνική, χριστιανική και πολιτισμένη κυβέρνησις μας, η προκαλέσασα εκ της αξιοκατακρίτου συνήθους διαγωγής της αστυνομικής μας διευθύνσεως την εξακολούθησιν των οχλαγωγιών τούτων, ουχί μόνον δεν έσπευσε ν' αποδώση την απαιτουμένην δικαιοσύνην εις τους αδικουμένους και τοιουτοτρόπως να ησυχάση αμέσως το πράγμα, αλλ' ακόμη καταγίνεται εις το να διαστρέψη τον αθώον χαρακτήρα των περιστατικών τούτων, και τρόπον τινά να καλύψη την αληθή αιτίαν της μεταβιβάσασαν την δυσαρέσκειαν από των μαθητών εις όλους εν γένει τους πολίτας". 

Τις απόψεις της καθεστηκυίας τάξης εξέφραζε η εφημερίδα "Ελπίς", η οποία ναι μεν εκθείαζε την πρωτοβουλία των μαθητών να δώσουν "το καλόν παράδειγμα της αποστροφής προς την πολυτέλειαν" και δικαιολογούσε την "απειρία" των παιδιών "εν τη ολίγει κρίσει την οποίαν τοις αφίνει η ηλικία", ωστόσο επιτέθηκε στους "ταραχοποιούς των Αθηνών", τους οποίους αποκαλούσε "αισχρά όργανα της αναρχίας", όπως συμβαίνει άλλωστε πάντοτε στην Ελλάδα, ενώ καλούσε την κυβέρνηση να φανεί αυστηρή απέναντι τους.
"Πρέπει να μάθωσιν οι αδιόρθωτοι ούτοι άνθρωποι, ότι δεν τους είναι συγκεχωρημένον ατιμωρητί να ταράττωσι την ησυχίαν των πολιτών.... Οι άνθρωποι των καταπεσουσών φατριών, οι την δήθεν μεγάλην αυτών επιρροήν πάντοτε έχοντες εις το στόμα απέδειξαν την τελείαν μηδαμινότητα εις ην τους έρριψε του έθνους η αποστροφή. Κατέφυγον εις το γελοίον και άτιμον μέσον να οχυρωθώσιν όπισθεν απείρων και ακάκων μαθητών, να ερεθίσωσιν αυτούς εις οχλαγωγικά κινήματα, στηριζόμενοι εις το ότι η κυβέρνησις δεν ήθελε μεταχειρισθή την ένοπλον δύναμιν απέναντι παίδων, αν και μεταξύ αυτών εχώθησαν αισχρά όργανα της αναρχίας", έγραφε η "Ελπίς" στις 12 Μαΐου 1859, κατά τη λογική ότι για τα έκτροπα στην Ελλάδα φταίνε πάντα οι αναρχικοί και ποτέ η αστυνομία. 

Σχετικά θέματα:

Η κατάλυση της δυναστείας του Όθωνα στις 10 Οκτωβρίου 1862.